Terminologia

Zainteresowani tematyka związaną z artystyczną obróbką metalu powinni znać typowe słownictwo i terminy fachowe używane przez złotników oraz jubilerów. Znajomość tej terminologii może znacznie ułatwić zrozumienie, a także komunikacje z twórcami zajmującymi się tym rzemiosłem.

A B C D E F G H I J K L Ł M N O P R S T U W Z

Agrafa rodzaj szpili ze sprężynującym zabezpieczeniem służącej do spinania części garderoby.
Anka czyli specjalistyczny kształtownik wykorzystywany do sporządzanie z blachy półkul, kul oraz innych sferycznych kształtów.
Aplikacja elementy dekoracyjne wykonane z blachy srebrnej lub złotej i naszyte na tkaninę, lub ozdabianie tkaniny za pomocą naszywanych ornamentów z sporządzonych innej tkaniny bądź materiału.
Ażur ozdobny wzór wycięty w materiale, zazwyczaj blasze, tak by przeświecało przez niego tło.

Balsamka to rodzaj wisiora w formie niewielkiego flakonika na wonności.
Barwienie ma na celu wzbogacenie naturalnej palety barw powierzchni metali metodami chemicznymi, galwanicznymi, mechanicznymi bądź przez dodanie właściwie dobranych domieszek do stopów tych, że metali.
Bejcowanie to chemiczne oczyszczenie lub wytrawienie powierzchni wyrobów z zanieczyszczeń. Prowadzone jest w roztworach kwasów na gorąco lub zimno. Nazwę tą stosuje się także do procesu barwienia metali szlachetnych.
Bębnowanie jest to obróbka wykańczająca wykonywana w obracających się bębnach. Ruch obrotowy bębna, w którym znajdują się obrabiane przedmioty i elementy robocze wykonane w formie drobnych stalowych kulek, stożków itp., powoduje przemieszczanie się ich względem siebie. Elementy robocze uderzając i trąc o powierzchnie przedmiotu wygładzają ją.
Biza element składowy pierścienia.
Biżuteria to ozdoby ciała lub stroju wykonane różnymi technikami i z różnorakich materiałów.
Bransoleta to kolista ozdoba ręki czasami także nogi, mająca formę zamkniętej lub otwartej sztywnej obręczy, bądź łącznych razem segmentów albo ogniw łańcucha.
Brelok to rodzaj wisiora noszonego przy pasku, bransolecie lub dewizce zegarków kieszonkowych.
Brosza patrz zapinka.

Carga to oprawa obwodowa pełna, wykorzystywana jako oprawa kamieni jubilerskich.
Choinka jest efektem końcowym procesu odlewniczego, będąca odwzorowaniem układu wlewowego wraz z odlanymi wyrobami.
Chryzografia patrz inkrustracja.
Cięciem nazywamy podział materiału na części, odcinanie naddatku oraz wycinanie otworów. Do prac tych wykorzystuje się ręczne nożyce lub piłki do metalu.
Cyzelowanie jest techniką artystycznej obróbki metali wykorzystywaną w do uzyskiwania wypukłych wizerunków, płaskorzeźb, figuratywnych kompozycji, czy też motywów liniowo-graficznych, dwuwymiarowych a nawet trójwymiarowych wyrobów. Pojęcia tego często używa się także do określenia ostatecznej obróbki wykończającej powierzchnie przedmiotu polegającej na usunięcie naddatków metalu, wygładzenie niezdobionych miejsc oraz dopracowanie ostatecznego kształtu przedmiotu.
Czaprag patrz zapinka.
Czółko opaska z materiału okalająca głowę, przyczepiano do niej kabłączki skroniowe.
Cztery C to popularny sposób opisywania podstawowych cechy jakościowych kamieni szlachetnych i ozdobnych. Określenie to pochodzi z języka angielskiego i oznacza: jednostkę miary masy – carat, barwę – colour, czystość – clarity oraz szlif – cut. Damaskinaż patrz inkrustracja.

Damaszkowanie inaczej damascenizacja ma na celu upodobnienie wyrobu do przedmiotów wykonanych ze stali damasceńskiej, która wyróżniała się jasnymi i ciemnymi wzorami liniowymi na swojej powierzchni.
Dekupaż - decoupage to technika zdobienia polegająca na przyklejaniu na powierzchnię wzoru z papieru i pokryciu go wieloma warstwami lakieru tak by przedmiot wyglądał jak malowany.
Dewizka to krótka, wystająca na zewnątrz, ozdobna taśma (lub łańcuszek) zegarka kieszonkowego.
Diadem to kolista ozdoba głowy.
Diamentowanie jest rodzajem końcowej obróbki metali, przy niewielkich posuwach i bardzo szybkim skrawaniu, na końcowym etapie produkcji biżuterii, w której ruch obrotowy wykonuje narzędzie z ostrzem diamentowym.
Dublety są rodzajem imitacji kamieni szlachetnych, gdzie dwa niewielkie kawałki naturalnego kamienia szlachetnego, łączone są ze sobą przy pomocy barwnych spoin w jeden większy kamień.

Egeta patrz kita.
Emaliowanie zwana dawniej przez polskich złotników „szmalcem”to technika dekoracji wyrobów metalowych najczęściej złotych, srebrnych lub miedzianych z użyciem cienkich szklistych powłok często z dodatkiem pigmentów.
Enkolpion rodzaj medalionów mających postać zamykanych kapsułek bądź krzyżyków, mieszczących w sobie relikwie lub wersety z pisma świętego.

Fajnagiel czyli drewniany klin mocowany do stołu jubilerskiego, wykorzystywany do obrabiania sporządzanych półwyrobów.
Fakturowanie pokrywanie powierzchni przedmiotu bądź jej części, niewielkimi wgłębionymi kontrastującymi z wypolerowaną powierzchnią.
Fasetowanie szlifowania kamieni szlachetnych i ozdobnych tak by powstały fasety tj. ukośnie ścięte krawędzie.
Fel czyli fartuch skórzany służący do wyłapywania opadów i opiłków z obrabianego przedmiotu. Mocowany jest bezpośrednio pod wycięciem blatu stołu jubilerskiego na wysokości nad kolanami.
Felcowanie jest to połączenie dwóch blach poprzez zagięcie ich brzegów, tak by w przekroju utworzyć dwa zazębiające się haczyki, dociskane następnie do siebie.
Fereta rodzaj zapinki w formie małej klamerki do spinania naszyjników.
Fermuar (określenie pochodzi z języka francuskiego) patrz fereta.
Fibula rodzaj zapinki z bogato zdobionym grzbietem. Była bardzo popularna we wczesnym średniowieczu.
Filigran technika zdobienia polegająca na układaniu części lub całych elementów ozdobnych w formie ażurowych siatek z cienkich drucików, zdobionych dodatkowo drobnymi metalowymi kuleczkami.
Forga patrz kita.
Forma odlewnicza jest to grupa elementów, które po złożeniu tworzą gniazdo lub wnękę o kształtach odzwierciedlającym odlew wraz z układem wlewowym.
Frezowanie rodzaj obróbki skrawaniem.

Galwanoplastyka to elektrolityczne powlekanie powierzchni przedmiotów metalami (niezwiązanymi na stałe z podłożem) w celu odwzorowania tej powierzchni.
Galwanostegia to elektrolityczne powlekanie powierzchni przedmiotów cienką mocnie związaną metalową powłoką w celach ochrony przed korozją lub dekoracyjnych.
Gilszowanie czyli technika zdobienia polegająca na precyzyjnym ryciu na powierzchni metalowego przedmiotu siatki linii prostych, falistych lub łuków.
Gładzenie zabieg mający na celu uzyskania na oczyszczonej i wypolerowanej powierzchni przedmiotu wykonanego ze stopu srebra, warstewki czystego metalu pozbawionej domieszek.
Granulacja jest to sporządzanie dekoracyjnych wzorów z drobnych złotych lub srebrnych kuleczek (granulek), lutowanych następnie na powierzchnię wyrobu (uzupełnienie filigranu). Przeprowadzana jest także w celu otrzymania dużej powierzchni metalu niezbędnej do rafinacji bądź uzyskania czystego metalu w formie dogodnej do ważenia i przygotowywania stopów.
Grawerowanie jako tradycyjna ręczna technika obróbki artystycznej metalu, a także takich materiałów jak kości, drewno czy kamienie można podzielić na; rytowanie, czyli grawerowanie płaskie powierzchni przedmiotu oraz wypukłe, czyli przestrzenne – trójwymiarowe. Polega ona na wyrzynaniu – skrawaniu w powierzchni ozdabianego wyrobu różnorakich motywów dekoracyjnych, elementów figuratywnych, struktur krajobrazowych, czy też liter i cyfr za pomocą specjalnych narzędzi.
Guz kolista, gruszkowata, niezbyt duża, ozdobna zapinka stroju.
Guzik niezbyt duża, ozdobna zapinka stroju.

Haczyk prosty rodzaj zapinki zabezpieczany czasami sprężyną tzw. karabińczykiem.
Halsband patrz naszyjnik.
Hetka to podłużne guzy w formie kołeczków, przetykane przez pętelki.

Inkrustacja zwana także tausią jest techniką zdobienia wyrobów wykonanych z metalu. Początek swój bierze od metody znanej w starożytnej Grecji, tzw. chryzografii (zdobienie wyrobów z brązu złotem i srebrem). Polega ona na wykonywaniu wgłębień i wklepywaniu w nie odpowiednio przygotowanego innego metalu, o innej barwie, w sposób taki by powstał dekoracyjny ornament. Technikę zdobienia metalu innym metalem nazywa się także damaskinażem.
Intaglio ozdobny wzór wycięty w głąb.

Jubilerstwo rzemiosło artystyczne wytwarzające zazwyczaj kosztowne przedmioty z drogocennych materiałów.

Kabłączek skroniowy ozdoba mająca kształt kabłąka z esowatym zakończeniem jednego z ramion. Rozpowszechniona była w średniowieczu, mocowano je do opaski okalającej czoło tzw. czółka.
Kameryzacja to zdobnie powierzchni metalu przez wysadzanie jej kamieniami szlachetnymi lub ozdobnymi, a także materiałami pochodzenia organicznego.
Kanak patrz naszyjnik.
Kaplerze przechowywane w irchowych futerałach na piersi pod ubraniem, prostokątne czasami owalne obrazki malowane zazwyczaj na blasze miedzianej. Awers zdobiony jest zazwyczaj obrazem matki boskiej częstochowskiej, a rewers przedstawia świętych.
Karabińczyk sprężynowe zabezpieczenie haczyka wykorzystywanego jako zapinka m.in. dewizek i breloków.
Keum-Boo także Kum-Boo lub Kum-bu, to starożytna Koreański technika złocenia wyrobów ze srebra wykorzystująca cienkie arkusze złota albo pozłacanego srebra.
Kita znana w staropolszczyźnie, jako foga, kometa lub trzęsienie to ozdoba damskich i męskich nakryć głowy oraz szyszaków bojowych i uprzęży końskich. Wykonywano ją na kształt sterczącego pędzla z piór, włosia, albo blaszek, trzymanych u dołu oprawą zdobioną kamieniami szlachetnymi. Czasami wyglądem przypominała skośnie skierowany ogon komety lub skrzydło ptasie. Wykorzystywana do ozdoby fryzur kobiecych określana była egretą lub jako szkopia.
Klamra prosty rodzaj zapinki spinającej pasy i taśmy. W najprostszej formie składa się z przetyczki i kabłąka albo ramki.
Klejnot przedmiot ozdobny, wykonany z kosztownych materiałów.
Klepanie jest jednym z najdłużej stosowanych sposobów formowania blachy na zimno, w którym to używa się do modelowania uderzeń młotka, a wynikiem tych oddziaływań jest zginanie, rozciąganie, czy też wyciąganie blachy zgodnie z zakładanym kształtem.
Klips rodzaj kolczyka z zaciskowym mocowaniem do płatka ucha.
Knebelek rodzaj podłużnego – kołkowego guzika przetykanego przez pętelkę.
Kolczyk ozdoba zazwyczaj zawieszana na płatku ucha.
Kolia patrz naszyjnik.
Kometa patrz kita.
Koronka rodzaj ażurowej oprawy pierścienia, z kamieniami przytrzymywanKometa patrz kita.ymi drobnymi elementami nazywanymi „łapkami”, albo „pazurkami”.
Kucieto rodzaj obróbki plastycznej polegający na formowaniu poprzez zgniatanie za pomocą uderzeń lub nacisku, metalowych przedmiotów pomiędzy powierzchniami zbliżających się do siebie narzędzi. Podzielono je na dwa sposoby; kucie na zimno i gorąco.

Lunula rodzaj wisiora w kształcie sierpa księżyca.
Lutowanie jest to metoda trwałego łączenie elementów metalowych dodatkowym roztopionym metalem nazywanym lutem lub lutowiem mającym temperaturę topnienia niższą od temperatury topnienia łączonych metali.
Lutowanie miękkieto łączenie metali lutem o temperaturze topnienia nie większym niż 450^oC.
Lutowanie twardeto łączenie metali lutem o temperaturze topnienia powyżej 450^oC.
Lutówkato substancja chemiczna używana w operacji lutowania. Jej głównym zadaniem jest obniżenie temperatury topnienia i zwiększenie płynności lutu. Wiążą także tlenki oraz inne niepożądane składniki, zapobiegają również powstawaniu tlenków poprzez odcięcie dostępu do powietrza.

Łańcuch patrz naszyjnik.

Manela (określenie pochodzące ze staropolskiego) patrz bransoleta.
Matowienie jest przeciwieństwem polerowania i polega na rozproszeniu promieni świetlnych na powierzchni wyrobu w celach dekoracyjnych. Efekt ten uzyskiwany jest poprzez wytworzenie na powierzchni obrabianej, wgłębień uniemożliwiających równomierne odbicie promieni świetlnych.
Medalion (rodzaj wisiora) jest zazwyczaj dającym się otwierać owalnym lub okrągłym pudełkiem. Jego wnętrze często kryje miniaturowe wizerunki osób, drobne pamiątki lub relikwie.
Metal Clay jest techniką wykorzystywaną do sporządzania biżuterii, wyrobów dekoracyjnych i niewielkich rzeźb, w której materiałem wyjściowym są metaliczne glinki, czyli miękka elastyczna substancja zawierająca mikroskopijne cząsteczki czystego metalu np. srebra, związana spoiwem organicznym na bazie wody.
Metal listkowyto bardzo cienkie płatki ze złota lub srebra bądź dwuwarstwowe płatki ze złota i srebra, albo srebra i miedzi naklejane na ozdabiany przedmiot.
Model to przyrząd wykorzystywany do odwzorowania w formie odlewniczej kształtów zewnętrznych odlewu.
Mokume-ganeto stara japońska metoda łączenia różnokolorowych metali, wykorzystująca zjawisko dyfuzji w wyniku, której otrzymuje się charakterystyczny wzór, zbliżonych wyglądem do słoi drewna.

Nabijanie to nakładanie na przygotowaną np. grawerowaniem powierzchnię zdobionego przedmiotu, drutu lub pasków metalu o kontrastujących względem tła barwach.
Naramiennik (określenie pochodzące ze staropolskiego) patrz bransoleta.
Naszyjnik ze staropolskiego kanak a z niemieckiego halsband to dekoracja szyi, zazwyczaj w formie jednego lub kilku łańcuchów, paciorków przywleczonych przez sznurek, połączonych opraw z drogimi kamieniami (kolia).
Nielloto technika dekoracji przedmiotów wykonywanych z metali takich jak złoto, srebro czy też mosiądz, miedź i żelazo. Złotnicy polscy w XVI i XVII wieku nazywali ją „blachmalem” (z niemieckiego blackmalen). Istotą tej metody jest uzyskanie kontrastu ciemny – jasny. Polega ona na wypełnieniu zagłębień wzorów wyrytych w powierzchni metalu, łatwo topliwą sproszkowana masą składającą się z siarczków srebra, miedzi, ołowiu oraz siarki i topnika.
Nitowanie nierozłączne łączenie elementów za pomocą nitów tj. trzpieni walcowych z łbami, wprowadzonych do nawierconych otworów i następnie w nich zakuwanych.

Obrączka patrz pierścień.
Obręcz patrz pas.
Obróbka ubytkowa metoda obróbki metalu poprzez usuwanie nadmiaru materiału.
Odlew na wosk tracony to metoda wykonywania odlewów z metalu, w której to model wyrobu umieszczany w formie wykonywany jest z wosku, który w trakcie wykonywania odlewu wypala się – jest tracony.
Odlew wyrób metalowy wykonany poprzez zalewania form odlewniczych ciekłym metalem.
Odlewnictwo jedna z najstarszych technik złotniczych, polega na zalewaniu uprzednio przygotowanej formy ciekłym metalem. Występuje w wielu odmianach.
Oksydowanieto proces pokrywania powierzchni metalu cienką warstwą ich tlenków w celach zdobniczych bądź ochronnych. Może być prowadzone metodą chemiczną (np. zanurzanie przedmiotów w stężonym roztworze) lub metodą elektrolityczną (w procesie anodowego utleniania).

Pas rodzaj zapinki do spinania części garderoby.
Patynowanie jest obróbką chemiczną powierzchni przedmiotów wykonanych z miedzi lub jej stopów, w celu uzyskania określonego wyglądu dekoracyjnego najczęściej tzw. „postarzania”.
Pągwica (określenie podchodzi ze staropolskiego) patrz guz.
Pelka to mały kawałeczek lutu, nanoszony na powierzchnie lutowanego przedmiotu.
Piaskowanie jest to obróbka wykańczająca, w której to ściera się obrabiane powierzchnie ostrym piaskiem wyrzucanym z wielką prędkością sprężonym powietrzem. Zazwyczaj wykonuje się je by uzyskać zmatowienie powierzchni wyrobu.
Pierścień ozdoba palca mogąca być bardzo prostą lub bogatą w swej formie. Klasyczny pierścień składa się z szyny tj. obrączki mocującej na palcu, wsporników oprawy kamienia, która zbudowana jest od spodu z ażurowej bizy i platy na wierzchu. Plata w swej centralnej części mieści największy kamień, a na obrzeżach może mieć obsadzane drobne dodatkowe kamienie, albo zdobienia.
Piłowanie jest rodzajem obróbki ubytkowej polegającej na usunięciu części materiału.
Plata część pierścienia.
Platerowanie to mechanicznym nanoszeniu cienkiej warstwy metalu na powierzchnię innego metalu.
Polerowanie jest rodzajem obróbki wykańczającej mającej na celu nadanie powierzchni metalu gładkości i połysku lustrzanego, otrzymywanego w wyniku całkowitego odbicie promieni świetlnych, bez rozpraszania światła, podobnie do powierzchni szlifowanych.
Powłoki galwaniczne powłoki metalowe na innych metalach wytworzone dzięki wykorzystaniu zjawiskach fizycznych.
Próba metalu szlachetnegoto stosunek ciężaru metalu szlachetnego zawartego w stopie do całkowitego ciężaru stopu.
Puncowanie to kształtowanie powierzchni biżuterii puncami w celu uzyskania dekoracyjnego wzoru.

Radełkowanie patrz gilszowanie.
Repusowanie inaczej cyzelowanie kształtujące lub trybowanie jest techniką artystycznego kształtowania blach, wykorzystywaną do uwypuklania lub formowania na zimno puncami lub młotkami poprzez wybijanie wgłębień, dających po drugiej stronie wyrobu wypukły wzór.
Riwiera rodzaj naszyjnika wykonanego w formie wstęgi gęsto obsadzonej małymi diamentami.
Rodowanie pokrycie powierzchni przedmiotu cienką warstewką rodu.
Ryngraf to noszone na piersiach wypukłe tarcze z grawerowanym przedstawieniem matki boskiej i czasami orła polskiego.
Rytowanie to grawerowanie płaskie wykorzystywane do ozdabiania powierzchni przedmiotów przez wykonanie na nich konturowego rysunku, wzoru bądź kompozycji krajobrazowych, portretowych czy wielofigurowych, a także napisów i grawerowania płyt do druku wklęsłego np. miedziorytów.

Skrobanie jest to rodzaj obróbki wykańczającej stosowanej przede wszystkim do wyrobów jubilerskich i odlewanych, do nadania płaszczyznom czystej oraz gładkiej powierzchni a także do usuwania śladów poprzedniej obróbki.
Spawanie zwane także niekiedy szwejsowaniem jest łączeniem materiałów przez ich miejscowe stopienie i zestalenie z dodatkiem spoiwa będącego zazwyczaj tym samym materiałem, co materiał spawany.
Spinka patrz zapinka.
Sprzączka prosta zapinka łącząca pasy lub taśmy.
Srebrzenie lub posrebrzanie jest to pokrywanie powierzchni wyrobu cienką warstwą srebra.
Sygnet rodzaj pierścienia z oprawionym kamieniem w który wyryto herb, albo godło, będące tłokiem pieczętnym.
Szarnir jest to w jubilerstwie rurka.
Szczotkowanieto obróbka metalu bądź ukończonych przedmiotów wykonywana za pomocą szczotek. Może być ona wykorzystywana, jako zabieg przygotowawczy przed obróbką chemiczną lub galwaniczną a także, jako zabieg samodzielny wykańczający powierzchnie wyrobu.
Szejdowanie nazwa wywodzi się z języka niemieckiego, a oznacza rafinacje metali szlachetnych. Ma ono na celu wydzielenie czystego metalu szlachetnego z jego stopów.
Szkofia blaszana ozdoba kołpaków, podobna do skrzydła ptaka, osadzona pionowo na trzpieniu.
Szlifowanie wykańczające stosowane jest do uzyskania równych i gładkich przypominających lustro powierzchni oraz dla nadania wyrobowi pożądanego połysku lub przygotowania go do dalszej obróbki wykańczającej polerowaniem bądź pokrywaniem
Szpila, szpilka to prosta zapinka zakończona z jednej strony ozdobną główką. Obecnie stosowana do przypinania kapeluszy, welonów itp.
Sztancowanie (wytłaczanie) jest techniką kształtowania metalowych wyrobów artystycznych. Wykorzystuje się w niej punce – stemple lub płyty do wygniatania – matryce, służące do jednorazowego tłoczenia form złożonych. Pojedyncze uderzenie stempla lub matrycy jest wystarczające do wytłoczenia skomplikowanego wzoru.
Sztuczka , czyli ruchoma część formy odtwarzająca fragmenty skomplikowanej powierzchni modelu.
Szyna jest to niewielka obręcz wykorzystywana głównie do sporządzania pierścieni, obrączek i sygnetów.

Toczenie rodzaj obróbki skrawaniem stosowany najczęściej do obrabiania powierzchni zewnętrznych i wewnętrznych przedmiotów w kształcie brył obrotowych.
Topniki są to substancje chemiczne ułatwiające proces topienia oraz polepszających jakość metalu. Mają działanie utleniające, redukujące, szlakujące oraz rozpuszczające w sobie tlenki.
Torkwes, sztywny naszyjnik w formie obręczy z zapięciami lub głowicami z przodu.
Trasowanie jest to odwzorowaniem kształtu i rozmiarów rysunku przedmiotu w/g. których obrabia się później dany wyrób.
Trawienia nazywane także wytrawianiem to oddziaływanie kwasami na powierzchnie metalowe, poddane wcześniejszemu zabiegowi naniesienia kwasoodpornego rysunku.
Tremblowanie polega na zdobieniu przez rytowanie ornamentu złożonego z linii ząbkowanej.
Trybowanie patrz repusowanie.
Trzęsienie patrz kita.

Układ wlewowy czyli system kanałów w formie odlewniczej, który ma za zadanie doprowadzenie ciekłego metalu do wnęk formy oraz zatrzymanie zanieczyszczeń, uzyskanie pożądanego rozkładu temperatury metalu wypełniającego formę oraz regulowanie zjawisk cieplnych występujących w czasie stygnięcia odlewu.

Wiercenie to obróbka skrawaniem wykonywana w pełnym materiale za pomocą narzędzia zwanego wiertłem w wyniku, którego otrzymujemy otwór o przekroju najczęściej kołowym.
Wisior jest to biżuteria zawieszana na szyi przy pomocy różnorakich łańcuszków lub linek z wełny, jedwabiu, nylonu, bądź ze specjalnych gatunków gumy. Może mieć różnorakie kształty i może być wykonana z różnorakich materiałów. Zdobiona np. malowaniem czy wyłożona kamieniami szlachetnymi.
Wlewak to forma do odlewania stopionych metali szlachetnych.
Wycinanie patrz cięcie.
Wyoblanie ręczne inaczej nazywane drykowaniem jest to rodzaj obróbki plastycznej blach, stosowany najczęściej do kształtowania brył obrotowych. Technika ta wykorzystuje podatność materiałów do odkształceń, bez przerwania ciągłości kształtowanej blachy.
Wyżarzanie to nagrzanie metalu do określonej temperatury, wytrzymanie przy tej temperaturze, a następnie powolne studzenie. Celem obróbki jest usunięcie skutków zgniotu w trakcie kucia i przywrócenie plastyczności przed dalszą obróbką.

Zankiel patrz zapinka.
Zapinka inaczej ze staropolskiego zapona, czerpag, a z niemieckiego zankiel służy do spinania części garderoby (tkaniny z tkaniną), pasków, naszyjników, bransolet itp.
Zapona patrz zapinka.
Zausznica to rodzaj ozdoby w formie wisiorów, zawieszanej na muszli usznej.
Zawieszenia na szyję pojęciem tym określa się osobiste dewocjonalia noszone na szyi. Przyjmują one najróżniejsze formy jak krzyżyki czy medaliki. Bardzo często zawieszenia w postaci krzyży mają charakter oznak godności kościelnych.
Zawijanie patrz falcowanie.
Zgrzewanie trwałe łączenie elementów, polega na rozgrzaniu stykających się powierzchni tak, aby stały się plastyczne – ciastowate i następnie dociśnięciu ich.
Złocenie lub pozłacanie jest to pokrywanie powierzchni wyrobu cienką warstwą złota.
Złocenie ogniowe lub srebrzenie ogniowe nie stosowane obecnie, wykorzystuje amalgamaty złota bądź srebra, nanoszone na zdobiny wyrób. Pod wpływem wysokiej temperatury rtęć zawarta w amalgamacie jest odparowywana, a metal w niej zawarty przylega do powierzchni przedmiotu.
Złotnictwo rzemiosło artystyczne wytwarzające wyroby ozdobne i dekoracyjne z metali szlachetnych, kamieni szlachetnych oraz innych drogocennych materiałów.